ZUS może kontrolować podstawę wymiaru składek przedsiębiorcy

29 listopada 2023 r. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podjął uchwałę[1] niekorzystną dla wielu przedsiębiorców. Sąd stwierdził, że ZUS ma prawo do weryfikacji podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy, w sytuacji gdy ten – będąc w początkowym okresie prowadzenia działalności – zadeklarował podstawę wymiaru, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach.

Sprawa dotyczyła ubezpieczonej, która rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej polegającej na sprzedaży towarów poprzez portal internetowy, w czasie kiedy była w ciąży. Ubezpieczona zaskarżyła decyzję oddziału ZUS, na mocy której zakwestionowano podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zadeklarowaną w maksymalnej wysokości, która – zdaniem organu – nie znajdowała uzasadnienia w uzyskiwanych, a nawet oczekiwanych dochodach ubezpieczonej.

Zarówno sąd pierwszej, jak i drugiej instancji, potwierdził stanowisko ZUS. Ubezpieczona zdecydowała się wnieść skargę kasacyjną do SN, który odroczył rozpoznanie skargi do czasu podjęcia uchwały przez powiększony, siedmioosobowy skład. Ostatecznie SN podjął uchwałę nadając jej moc zasady prawnej:

„Organ rentowy w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach[2]”.

Podjęta przez SN uchwała zakłada zatem, że dopuszczalna jest możliwość weryfikowania przez organ rentowy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach.

Dotychczasowe stanowisko Sądu Najwyższego

Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów SN z 21 kwietnia 2010 r., organ rentowy nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych[3].

Podjęta właśnie uchwała pozostaje zatem w sprzeczności z dotychczasowym stanowiskiem SN, które było powtarzane wielokrotnie w orzeczeniach sądów pracy i ubezpieczeń społecznych[4]. Warto przy tym dodać, że do aktualnej uchwały zgłoszono również trzy zdania odrębne. Wskazano w nich m.in., że uchwała wprowadza zamęt w obrocie prawnym, ponieważ dotyczy post factum oceny sytuacji prawnej obywatela, który mógł zakładać, że działa w granicach prawa i w zgodzie z obowiązująca uchwałą SN z 2010 r.

Jakie mogą być konsekwencje najnowszej uchwały dla ubezpieczonych?

Wyrok SN może mieć znaczenie także dla osób współpracujących na  B2B, które chcą płacić składki na ubezpieczenie społeczne od innej niż wymagalna ustawowa kwota. SN wskazuje, że ZUS ma prawo do kwestionowania podstawy wymiaru składek zadeklarowanych w „początkowym okresie prowadzenia działalności”, mimo że art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do tego nie referuje. W konsekwencji może to rodzić trudności interpretacyjne w ustaleniu, kiedy mamy do czynienia z okresem początkowym prowadzenia działalności i w jakiej wysokości przychody są konieczne, aby nie narazić się na podważenie ze strony ZUS podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Uchwała ta będzie miała duże znaczenie w praktyce, gdyż umożliwi ZUS kwestionowanie kwot zadeklarowanej podstawy wymiaru składek, gdy osoba na B2B chciałaby płacić więcej na ubezpieczenie społeczne niż wymagany ustawowo limit.

Uchwał może mieć wpływ na poziom opodatkowania B2B oraz wymiar składki zdrowotnej z wyłączeniem ryczałtu.  

*****

[1] Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 29 listopada 2023 r. sygn. akt III UZP 3/23.

[2] Art. 6 ust. 1  pkt 5 w związku z art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 i 2 w związku z art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2023 r., poz. 1230 ze zm.

[3] Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r. sygn. akt II UZP 1/10.

[4] M.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 11 lutego 2022 r. sygn. III AUa 435/20, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 9 lipca 2020 r. sygn. akt III AUa 32/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 25 października 2016 r. sygn. akt III AUa 844/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 1 grudnia 2015 r. sygn. akt III AUa 307/15.