Zawieszanie biegu terminu przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania karnego skarbowego może stanowić nadużycie prawa przez organ podatkowy

Powszechną praktyką wśród organów podatkowych jest doręczanie podatnikom zawiadomień  o wszczęciu postępowania karnego skarbowego na krótko przed upływem ustawowego terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, co powoduje zawieszenie terminu przedawnienia zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa [OP]. Tym samym organy podatkowe zyskują dodatkowy czas na kontrolę i ewentualny wymiar zaległości podatkowej z odsetkami za zwykle bardzo długi okres. Takim praktykom sprzeciwił się Naczelny Sąd Administracyjny [NSA] w przełomowych wyrokach z  30 lipca 2020 r. (sygn. akt I FSK 128/20 i I FSK 42/20) wskazując, że zawieszanie biegu terminu przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania karnego skarbowego może stanowić nadużycie prawa przez organy podatkowe. NSA, w ustnych motywach rozstrzygnięcia, potwierdził, że organy podatkowe nie mają prawa nadużywać swoich kompetencji wszczynając postępowanie karne skarbowe w celu innym aniżeli cel danego postępowania, tj. wyłącznie po to, aby doprowadzić do zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. NSA wskazał również, że sądy administracyjne nie kontrolują wprost samego postępowania karnego skarbowego, jednak są upoważnione do kontrolowania, czy nie doszło do instrumentalnego wykorzystania przepisu art. 70 § 6 pkt 1 OP ze względu na wszystkie okoliczności sprawy, a w szczególności w sytuacji, gdy wykorzystanie tego przepisu związane jest z naruszeniem zasady zaufania do organów podatkowych. Ponadto NSA zwrócił uwagę, że jednym z kluczowych elementów dochodzenia przez podatnika swych praw przed sądem administracyjnym jest właśnie możliwość skutecznego podnoszenia zarzutu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Stąd, zdaniem NSA, sądy administracyjne posiadają uprawnienia do badania czy doszło do zawieszenia biegu przedawnienia na skutek wszczęcia postępowania karnoskarbowego. Jest to zatem argument kluczowy, bowiem zaistnienie przedawnienia powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego i konieczność umorzenia postępowania podatkowego. NSA wyjaśnił przy tym, że w rozpatrywanych  sprawach, pomimo ziszczenia się przesłanek z art. 70 § 6 pkt 1 OP tj. mimo formalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego i poprawnego zawiadomienia o tym fakcie podatnika, nie wywołało to skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia, bowiem podatnik będąc starannym i przezornym przedsiębiorcą (który zastosował się do wydanych na jego rzecz interpretacji indywidualnych) działał w sprawie w ramach zaufania do organów podatkowych, co świadczy o tym, że miał prawo przypuszczać, że postępuje prawidłowo i w tym zakresie nie można było przypisać mu winy. Postępowanie podatnika nie miało więc znamion czynu zabronionego i wszczęcie wobec niego postępowania karnego skarbowego stanowiło nadużycie prawa przez organ podatkowy. Stanowisko zaprezentowane przez NSA jest niezmiernie istotne  dla wielu podatników. Wynika z niego bowiem, że bezpodstawnie i instrumentalnie wszczynane przez organy podatkowe postępowania karne skarbowe nie powinny wywoływać skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Należy jednak podkreślić, że kwestia ta powinna być weryfikowana w odniesieniu do każdego konkretnego przypadku. Mamy również nadzieję, że rozstrzygnięcie zaprezentowane przez NSA zmieni podejście większości sądów administracyjnych, które do tej pory akceptowały naganne praktyki stosowane przez organy podatkowe.