Wstrzymanie przedawnienia karalności przestępstw niezgodne z konstytucją

Przepis ustawy covidowej, przewidujący wstrzymanie biegu terminu przedawnienia karalności za przestępstwa i przestępstwa skarbowe w czasie trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii jest niezgodny z Konstytucją RP. Tak orzekł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 grudnia 2023 r. (sygn. P 12/22).

Przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego był przepis art. 15zzr¹ ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tzw. ustawa covidowa).

Art. 15zzr¹ ustawy covidowej wstrzymywał bieg przedawnienia karalności czynu oraz wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a także w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu.

Co ciekawe, przepis ten zaczął obowiązywać od 22 czerwca 2021 roku, a więc dopiero 15 miesięcy po wprowadzeniu stanu zagrożenia epidemicznego (później stanu epidemii). Uchylony został 1 października 2023 r.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ww. przepis w istocie wprowadził instytucję zawieszenia przedawnienia na czas nieoznaczony, naruszając tym samym zasadę ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Nie wskazano w nim konkretnego terminu ani limitu czasowego, do którego miało obowiązywać zawieszenie. W rezultacie zawieszenie mogło utrzymywać się przez czas nieokreślony, na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego (epidemii), którego długość nie była z góry przewidziana. Powodowało to niedopuszczalną sytuację, w której tak daleko idąca ingerencja w pozycję prawną jednostki zależała od organu władzy wykonawczej (ministra zdrowia), który decydował o wprowadzeniu i odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego (epidemii).

Trybunał zwrócił również uwagę, że o ile w początkowym okresie trwania pandemii COVID-19 rzeczywiście pojawiały się problemy związane z funkcjonowaniem organów państwa, to już w następnych latach funkcjonowanie to stopniowo wracało do normy – pandemia nie wpływała w aż tak istotnym stopniu na bieg postępowań karnych i karnych skarbowych, dlatego też modyfikacja terminu przedawnienia karalności czynów w 2021 roku była środkiem zbyt daleko idącym.

Kogo szczególnie dotyczy wyrok TK?

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest niezwykle istotny dla tych osób, wobec których toczą się postępowania o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, których termin przedawnienia już by upłynął, gdyby nie art. 15zzr¹ ustawy covidowej. Takie postępowania będą musiały zostać umorzone. Natomiast w przypadku spraw zakończonych, w wyniku których doszło do prawomocnego skazania, istnieje możliwość wznowienia postępowania na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji.