Wartość majątku w przypadku podziału lub łączenia spółek a ustalenie przychodu podatkowego

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 28 kwietnia 2022 r. (sygn. II FSK 2031/19) orzekł, że pod pojęciem wartości majątku spółki przejmowanej lub dzielonej, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 8c u.p.d.o.p., należy rozumieć wartość jej aktywów netto. Tym samym, przy ustaleniu przychodu podatkowego aktywa pomniejsza się o wartość zobowiązań na dzień podziału lub łączenia.

Wyrok NSA dotyczył treści art. 12 ust. 1 pkt 8c u.p.d.o.p. w brzmieniu obowiązującym do końca 2021r., zgodnie z którym przychód stanowi ustalona na dzień łączenia lub podziału wartość majątku spółki przejmowanej lub dzielonej otrzymanego przez spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną, lecz jego tezy są nadal pomocne.

Na czym polegają wątpliwości

Ani wskazany wyżej przepis, ani inne postanowienia u.p.d.o.p., nie wyjaśniają co dokładnie należy rozumieć przez „wartość majątku”. W szczególności, dla wielu podmiotów istotne jest, czy wartość aktywów można pomniejszyć o zobowiązania. W sprawie będącej przedmiotem ww. orzeczenia NSA, zarówno organ, jak i WSA w Warszawie, wobec braku definicji legalnej oraz odesłania do przepisów innej ustawy uznali, że nie ma możliwości uwzględnienia zobowiązań przy ustaleniu przychodu podatkowego. Nieuznany został argument o braku realnego przysporzenia po stronie spółki przejmującej w tej części majątku, która musi zostać przeznaczona (przynajmniej potencjalnie) na pokrycie długów.

Co ciekawe, w innych interpretacjach indywidualnych dotyczących tego samego przepisu organ uznawał za prawidłowe stanowiska wnioskodawców, którzy wychodząc od cywilnoprawnego rozumienia pojęcia majątku w szerokim ujęciu (tj. zbiór aktywów i pasywów) argumentowali możliwość uwzględnienia zobowiązań przy ustalaniu wartości rynkowej przejmowanego majątku (np. interpretacja z 10 września 2021 r. nr 0111-KDIB1-2.4010.284.2021.1.AW). Wydaje się więc, że kwestią sporną w omawianej sprawie było użycie przez wnioskodawcę występującego na gruncie prawa bilansowego pojęcia aktywów netto.

To niejedyne wątpliwości, które wzbudza pojęcie „wartości majątku”. Do wyceny jego składników trzeba przyjąć określoną metodę. W analizowanej sprawie wszystkie strony były zgodne co do korzystania z wyceny opartej o księgi rachunkowe (metodę aktywów / aktywów netto). Z drugiej strony sąd żadnej instancji (ani organ) nie wykluczył możliwości korygowania takiej wyceny w oparciu o bardziej zaawansowane metody stosowane przez rzeczoznawców (metoda skorygowanych aktywów netto) lub jej przemodelowania w oparciu o np. zdyskontowane przepływy pieniężne (tzw. metoda DCF).

Stanowisko NSA

W ocenie NSA w art. 12 ust. 1 pkt 8c u.p.d.o.p. niewątpliwie mowa jest o wartości majątku netto. Przy czym, taka interpretacja nie może wynikać z odwołania się do ustawy o rachunkowości, lecz z charakteru zdarzeń powodujących konieczność dokonania wyceny majątku. W związku z tym, że przywołany przepis dotyczy łączenia lub podziału spółek, zdaniem NSA, zasadne jest odniesienie się do instytucji regulowanych przepisami k.s.h. oraz ordynacji podatkowej, a dokładnie tych, które mówią o następstwie prawnym.

Idąc tą drogą, jak wskazuje NSA w uzasadnieniu wyroku, analiza regulacji prawa handlowego dotyczących sukcesji uniwersalnej oraz wartości, w jakich podział lub połączenie są dokonywane, pozwala dojść do wniosku, że w obu tych przypadkach mamy do czynienia z  wartością netto. Co więcej, kwestia ta jest nie inaczej uregulowana także na gruncie ordynacji podatkowej – w przepisach dotyczących następstwa prawnego. W tym wypadku również mówimy zarówno o prawach, jak i obowiązkach.

W konsekwencji, przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 8c u.p.d.o.p, ustala się jako wartość majątku przejmowanej spółki pomniejszoną o zobowiązania. Te stanowisko należy uznać za trafne, ponieważ jako przychód nie można traktować wartości niestanowiących żadnego realnego ekonomicznego przysporzenia lub dokonywać analizy niezdefiniowanych w ustawie pojęć w oderwaniu od realiów gospodarczych.

Zmiana przepisu

Od początku 2022 r. art. 12 ust. 1 pkt 8c u.p.d.o.p. zyskał nowe brzmienie, zgodnie z którym przychód stanowi wartość rynkowa majątku podmiotu przejmowanego lub dzielonego otrzymanego przez spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną w części przewyższającej wartość przyjętą dla celów podatkowych składników tego majątku, nie wyższą od wartości rynkowej.

Nie oznacza to jednak, że wnioski płynące z omawianego wyroku NSA należy ograniczyć wyłączenie do zdarzeń reorganizacyjnych mających miejsce do końca 2022 r. Są one istotne również w kontekście pojawiającej się w nowym brzmieniu przepisu wartości rynkowej majątku, a zwłaszcza metod, które są wykorzystywane do jej ustalania (niektóre z nich posługują się wartością aktywów netto).

Możliwość uwzględnienia zobowiązań w wartości majątku jest z pewnością pozytywną wiadomością dla podatników, jednakże wobec zmian, które weszły w życie i niejednolitej terminologii stosowanej w przepisach, nie można pominąć dokładnego przeanalizowania wszystkich okoliczności danego podziału lub łączenia.