TSUE przypomina, że podatnicy VAT nie muszą kontrolować swoich kontrahentów

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 11 stycznia 2024 r. w sprawie C-537/22 przypomniał, o tym, że skorzystanie z prawa do odliczenia VAT nie wymaga od podatnika podejmowania kompleksowej i dogłębnej weryfikacji swojego kontrahenta. O tym ciągle zdają się zapominać polskie organy podatkowe.

Zgodnie z ugruntowanym już orzecznictwem TSUE, podatnikowi można odmówić prawa do odliczenia VAT w sytuacji, gdy potwierdzone zostało, że podatnik:

• dopuścił się oszustwa w zakresie VAT,
• wiedział o takim oszustwie lub
• powinien był wiedzieć, że transakcja, w której uczestniczył i mająca stanowić podstawę prawa do odliczenia wiązała się z oszustwem (czyli nie dochował należytej staranności w ramach współpracy z kontrahentem).

Jak wskazuje TSUE – to na krajowych organach spoczywa obowiązek odpowiedniego zbadania, czy podatnik podjął rozsądne środki, aby uchronić się przed potencjalnym udziałem w oszustwie podatkowym (czyli dochował należytej staranności). To z kolei budzi niekończące się spory pomiędzy podatnikami a polskimi organami podatkowymi co do czynności, które powinny być wystarczające, aby stwierdzić, że podatnik działał z należytą starannością i odpowiednio zbadał swojego kontrahenta.

W styczniowym wyroku w sprawie C-537/22, Trybunał przedstawił podsumowanie kilku ważnych zasad, którymi muszą kierować organy podatkowe (również polskie) prowadzące postępowania dotyczące odmowy prawa do odliczenia VAT oraz obowiązków po stronie podatników.

Jak stwierdził TSUE:

• to na organie podatkowym ciąży obowiązek przeprowadzenia czynności kontrolnych i dokładne określenie znamion oszustwa podatkowego, który wystąpił w łańcuchu dostaw oraz przedstawienie dowodu na działania stanowiące oszustwo;
• również na organie podatkowym ciąży obowiązek jednoznacznego wykazania obiektywnych okoliczności pozwalających na stwierdzenie, że podatnik powinien był wiedzieć, że dana transakcja wiązała się z takim oszustwem (że nie dochował należytej staranności);
• aby skorzystać z prawa do odliczenia VAT podatnicy nie mają obowiązku przeprowadzenia kompleksowej i dogłębnej weryfikacji dostawcy – należyta staranność nie oznacza, że podatnik musi dokonywać szerokich czynności sprawdzających dotyczących swojego dostawcy;
• podatnik jest obowiązany do podjęcia tylko takich środków weryfikacyjnych, które można od niego rozsądnie wymagać w okolicznościach danej sprawy;
• organy podatkowe nie mogą wymagać od podatnika przeprowadzenia u jego kontrahenta kontroli, które co do zasady nie należą do jego obowiązków (lecz organu podatkowego);
• organy nie mogą również oczekiwać, aby podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT badał, czy jego dostawca wypełnił obowiązki w zakresie deklaracji i zapłaty VAT.

Trybunał w omawianym wyroku przypomniał również, że zasada pierwszeństwa prawa Unii nakłada na wszystkie organy państw członkowskich obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności norm prawa Unii. Oznacza to, że w sytuacji, gdy orzecznictwo Trybunału udzieliło już jasnej odpowiedzi dotyczącej wykładni prawa unijnego, to sądy krajowe powinny uczynić wszystko, co niezbędne, aby ta wykładnia została wprowadzona w życie w każdym państwie członkowskim. Prowadzi to nawet do obowiązku zmiany przez sąd krajowy utrwalonego orzecznictwa, jeżeli opiera się ono na interpretacji prawa krajowego niezgodnej z prawem Unii.

Choć omawiany wyrok nie zawiera przełomowych wniosków – to jednak stanowi bardzo cenne przypomnienie o podstawowych kwestiach, które bardzo często pomijane są przez polskie organy podatkowe i sądy administracyjne.

TSUE jasno podkreślił, że krajowe organy i sądy są również organami unijnymi i mają obowiązek dawać prymat prawu UE nad prawem państw członkowskich. Trybunał zwrócił również uwagę na to, że skorzystanie z prawa do odliczenia nie jest przywilejem niektórych podatników, lecz podstawową zasadą systemu VAT, a podatnicy nie mają obowiązku podejmowania szeroko zakrojonej weryfikacji swoich kontrahentów.