TSUE o zakazie stosowania podwójnej sankcji za to samo naruszenie

W wyroku z 4 maja 2023 r.[1] TSUE uznał za sprzeczne z prawem unijnym przepisy krajowe, które zezwalają na nałożenie na podatnika za to samo naruszenie zarówno kary pieniężnej, jak i innej sankcji w takim zakresie, w jakim brak jest możliwości koordynacji pomiędzy procedurami, w wyniku których te sankcje zostały nałożone. Oznacza to, że nie jest możliwe dwukrotne karanie podatnika z tytułu tego samego naruszenia w sytuacji, gdy każda z zastosowanych sankcji jest nakładana w innym trybie i podlega zaskarżeniu na innych zasadach. Brak jest bowiem w takiej sytuacji możliwości wymierzenia sankcji zgodnej z zasadą proporcjonalności oraz dostosowania surowości sankcji do wagi naruszenia.  

Czego dotyczyła sprawa?

Sprawa dotyczyła bułgarskiej spółki MV-98, która prowadziła lokal handlowy, gdzie dokonywała sprzedaży m.in. papierosów. W wyniku podjętych czynności kontrolnych w lokalu przedsiębiorcy organ podatkowy stwierdził, że Spółka nie zarejestrowała na kasie fiskalnej sprzedaży jednej paczki papierosów o wartości 5,20 lewów bułgarskich (co stanowiło kwotę około 2,60 euro) i nie wystawiła w związku z tą transakcją paragonu fiskalnego.

Za to naruszenie bułgarski organ podatkowy nałożył na MV-98 zarówno karę pieniężną, jak i zastosował środek przymusu administracyjnego w postaci zaplombowania lokalu handlowego spółki na okres 14 dni. Jako uzasadnienie dla zastosowania tych środków organ wskazał konieczność ochrony interesów skarbu państwa.

Spółka wniosła skargę do sądu krajowego na zastosowany środek przymusu administracyjnego, w której wskazała na nieproporcjonalność zastosowanej sankcji ze względu na niską wartość sprzedaży, której dotyczyło naruszenie. Ponadto spółka podnosiła, że było to pierwsze popełnione przez nią naruszenie o takim charakterze.

Sąd krajowy powziął wątpliwości, czy takie podwójne karanie podatnika jest zgodne z prawem unijnym, wobec czego skierował pytania prejudycjalne do TSUE. Zwrócił przy tym uwagę, że przepisy prawa bułgarskiego przewidują możliwość nałożenia na przedsiębiorcę dwojakiego rodzaju sankcji – zarówno kary pieniężnej jak i środka przymusu w postaci zaplombowania lokalu. Przy czym obie te sankcje są nakładane w drodze odrębnych i niezależnych postępowań. Sąd zauważył, że każdy z tych środków podlega zaskarżeniu, ale należą one do właściwości różnych sądów[2] i nie istnieje mechanizm koordynacji pomiędzy tymi procedurami, który umożliwia zagwarantowanie poszanowania wymogu proporcjonalności w stosunku do wagi popełnionego naruszenia.

Stanowisko TSUE

TSUE podkreślił, że sankcje administracyjne nakładane przez krajowe organy podatkowe w dziedzinie VAT powinny być zgodne z prawem podstawowym zagwarantowanym w art. 50 Karty Praw Podstawowych, tj. zakazem podwójnego karania za ten sam czyn.

TSUE uznał, że pomimo tego, że w krajowym prawie bułgarskim zastosowane środki (kara pieniężna i zaplombowanie lokalu) są kwalifikowane jako sankcje administracyjne, to środki te mają w zasadzie charakter karny (pełnią jednocześnie funkcję prewencyjną i represyjną). Charakteryzują się także wysokim stopniem surowości zwłaszcza w sytuacji, gdy przedsiębiorca dysponuje tylko jednym lokalem handlowym, a zastosowane sankcje uniemożliwiają mu prowadzenie działalności, pozbawiając go w ten sposób dochodów.

TSUE przypomniał, że przepisy krajowe muszą zawierać jasne i precyzyjne reguły, które umożliwiają podatnikowi określenie, jakie działania i zaniechania mogą być przedmiotem kumulacji postępowań i sankcji, a następnie zapewniają koordynację postępowań w celu ograniczenia do absolutnie niezbędnego dodatkowego obciążenia, a także pozwalają na zagwarantowanie, że surowość wszystkich nałożonych sankcji będzie odpowiadała wadze danego naruszenia.

W efekcie TSUE stwierdził, że przepisy krajowe, na mocy których za to samo naruszenie obowiązku podatkowego mogą zostać nałożone dwie różne sankcje podlegające zaskarżeniu na odrębnych zasadach, są niezgodne z prawem UE, w tym art. 50 Karty Praw Podstawowych – w takim zakresie, w jakim przepisy krajowe nie zapewniają koordynacji procedur, w wyniku których sankcje te są nakładane, pozwalającej na dostosowanie sankcji do wagi naruszenia.

Potencjalne skutki wyroku TSUE

Wyrok TSUE może dawać istotne wskazówki interpretacyjne w sprawach, w których oprócz sankcji karnej (karnej skarbowej) przepisy przewidują również możliwość stosowania sankcji o charakterze administracyjnym. Jeżeli bowiem prawo krajowe przewiduje za to samo naruszenie obowiązku podatkowego możliwość zastosowania dwojakich środków o charakterze represyjnym, wówczas te postępowania – w ramach których środki te są nakładane na podatnika – powinny być odpowiednio skoordynowane i skorelowane ze sobą. Surowość tak ustalonych, łącznych sankcji powinna być współmierna do stwierdzonego naruszenia i zgodna z unijną zasadą proporcjonalności.

Wyrok TSUE potwierdza, jak istotne znaczenie w sprawach podatkowych ma Karta Praw Podstawowych UE. Polscy podatnicy (oraz ich pełnomocnicy) powinni pamiętać o tym, że polskie organy są również „organami unijnymi” i ich rozstrzygnięcia nie powinny naruszać żadnych głównych zasad i uprawnień obywatelskich uregulowanych w prawie unijnym.

___

[1] Wyrok w sprawie C-97/21 MV-98.

[2] Do sądu rejonowego w przedmiocie kary pieniężnej i do sądu administracyjnego w przedmiocie zaplombowania lokalu.