Skarb Państwa może podważyć umowę pomiędzy podatnikiem a kontrahentem

18 kwietnia 2018 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok w sprawie zainicjowanej wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie tzw. skargi pauliańskiej.

Instytucja ta, uregulowana w kodeksie cywilnym, której istotą jest ochrona wierzycieli w sytuacji, w której dłużnik wyzbywa się majątku, od kilku lat stosowana była przez Skarb Państwa do zakwestionowania transakcji dokonanych przez podatników. Zastosowanie skargi pauliańskiej pozwala bowiem – przy spełnieniu określonych warunków – na uznanie transakcji za bezskuteczną.

Aby powództwo wniesione przez organ podatkowy okazało się skuteczne, transakcja musi być dokonana ze szkodą Skarbu Państwa, zaś podatnik musi mieć świadomość tego pokrzywdzenia. Ponadto, osoba trzecia (kontrahent) musi uzyskać wskutek tej czynności korzyść majątkową. Koniecznym jest także, aby osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że podatnik działa z pokrzywdzeniem Skarbu Państwa.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego zaakceptował ww. praktykę. Trybunał uznał bowiem, iż zgodne z art. 2 Konstytucji RP jest stosowanie – na zasadzie analogii – przepisów prawa cywilnego do należności publicznoprawnych, gdyż w procesie cywilnym organy nie działają w sferze władczej, imperium. TK podkreślił bowiem, iż orzekając w przedmiocie skargi pauliańskiej sąd nie tworzy stanów faktycznych podlegających opodatkowaniu, nie powoduje też rozszerzenia zakresu opodatkowania, lecz jedynie stwarza wierzycielowi możliwość przeprowadzenia w przyszłości skutecznej egzekucji należności publicznoprawnej z przedmiotów majątkowych, których dłużnik wyzbył się w celu pokrzywdzenia wierzyciela. Sąd, nie wkracza w obszar uprawnień i obowiązków podatkowych, a jedynie stwierdza bezskuteczność umowy pomiędzy podatnikiem, a jego kontrahentem. W ocenie Trybunału regulacja na nie narusza zasady zaufania obywatela do państwa, gdyż warunkiem zastosowania ww. instytucji jest świadomość zarówno podatnika, jak i jego kontrahenta o tym, że działają z pokrzywdzeniem Skarbu Państwa, zaś obowiązek wykazania, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, spoczywa na organie podatkowym.

Trudno jest się zgodzić z wyrokiem TK, a także z wydanymi w przeszłości wyrokami SN i sądów powszechnych. Przepisy Ordynacji podatkowej i ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji pozwalają na skuteczne zapobieganie unikaniu

Wyrok ten może mieć duże konsekwencje dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, gdyż – zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego – jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Nabywca rzeczy lub prawa może bowiem odpowiadać za zaległości podatkowe zbywcy, jeżeli jej majątek nie pozwoli na spłatę tych zaległości.