Podatnik VAT – czyli jak zrozumieć ustawową definicję?

Zawarta w ustawie o VAT definicja podatnika jest kluczem do zrozumienia, jakie podmioty są zobowiązane do rozliczania i płacenia podatku VAT w Polsce.

Zgodnie z artykułem 15 ustawy o VAT podatnikiem VAT jest każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która samodzielnie prowadzi działalność gospodarczą, niezależnie od celu czy rezultatu tej działalności.

Zatem w zasadzie podatnikiem może być każdy samodzielny podmiot prawny, niezależnie od jego formy organizacyjno-prawnej. Do podatników mogą należeć zarówno wielkie korporacje, jak i niewielkie przedsiębiorstwa, włącznie z osobami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą.

Działalność gospodarcza jest określona w przepisach dotyczących podatku VAT jako wszelka działalność wykonywana przez producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje również dodatkowo czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły do celów zarobkowych.

Powyższa definicja jest oczywiście ogólna, mówi o „wszelkiej działalności”. Zatem w praktyce określenie, czy dane czynności stanowią działalność gospodarczą czy też nie, bywa czasem trudne, gdyż nie jest możliwe stworzenie „złotej” reguły pozwalającej jednoznacznie ocenić każdy przypadek. Oczywiście istotne są okoliczności i warunki, w jakich dokonywane są czynności. Ważnym kryterium uznania danej czynności za działalność gospodarczą jest jej profesjonalny, zawodowy i zorganizowany charakter. Natomiast co do zasady nie uznaje się za działalność gospodarczą pojedynczych czynności wykonywanych incydentalnie, nieprofesjonalnie.

Jeśli chodzi o wykorzystywanie towarów lub wartości niematerialnych i prawnych to ustawodawca wskazuje, że działalność gospodarczą stanowi jedynie wykorzystywanie towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo tak sformułowanej ustawowej definicji, zgodnie ze stanowiskiem organów podatkowych czasem nawet pojedyncze lub sporadycznie dokonane czynności, takie jak sprzedaż gruntu, nieruchomości czy też innych składników majątku, należy uznać jednak za działalność gospodarczą – oczywiście biorąc pod uwagę okoliczności transakcji, w przypadkach gdy działania prowadzące do nich miały zorganizowany i profesjonalny charakter.

Za działalność gospodarczą uznaje się również działalność rolniczą. W przypadku osób fizycznych prowadzących wyłącznie gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie za podatnika VAT uważa się osobę, która złoży zgłoszenie rejestracyjne na obowiązującym formularzu VAT-R. Oznacza to, że  podatnikiem VAT w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego może być tylko jeden z jego współwłaścicieli – ten, który w zakresie danego gospodarstwa zarejestruje się jako podatnik VAT. Inni współwłaściciele gospodarstwa rolnego (np. małżonkowie) mogą być odrębnymi podatnikami VAT, jeśli prowadzą również jakąś inną działalność rolniczą poza zakresem tego gospodarstwa rolnego.

Oczywiście, ustawodawca wskazuje również wyjątki – czynności, które nie uznaje się za samodzielną działalność gospodarczą. Te czynności można ogólnie rzecz biorąc podzielić na trzy grupy:

• czynności pracowników
• czynności wykonywane w ramach tzw. działalności wykonywanej osobiście
• czynności twórców i artystów wykonawców

Pierwsza z grup obejmuje czynności wykonywane przez pracownika w ramach m. in. stosunku służbowego, stosunku pracy, stosunku pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy (szczegółowo wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy o PIT).

Druga grupa to działalność wykonywana osobiście, szczegółowo wymieniona w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT. Dla ogólnego zobrazowania, w tej grupie przychody uzyskiwane są przykładowo:

• z działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej,
• w związku z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich
• przez osoby należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji osób prawnych,
• na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze.

Jednak co ważne, aby takie czynności wykonywane osobiście nie zostały uznana za samodzielną działalność gospodarczą, muszą być spełnione warunki  potwierdzające brak samodzielności takiej działalności:

• warunki wykonywania czynności – wykonujący czynności korzysta z infrastruktury i zasobów zlecającego
• warunek stałości wynagrodzenia – wykonujący czynności otrzymuje stałe wynagrodzenie lub część stała wynagrodzenia stanowi jego istotną część
• warunek braku odpowiedzialności za wykonane czynności wobec osób trzecich – to zlecający a nie wykonujący czynności ponosi odpowiedzialność za wykonane czynności wobec osób trzecich.

Trzecią grupę stanowią czynności twórców i artystów wykonawców, otrzymujących honoraria za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw artystycznego wykonania albo ich wykonanie.

W przypadku tych czynności, tak samo jak dla działalności wykonywanej osobiście z grupy drugiej,  aby nie uznać ich za działalność gospodarczą muszą być spełnione warunki dotyczące wykonywania czynności, stałości wynagrodzenia i braku odpowiedzialności wykonawców wobec osób trzecich.

Ustawa o VAT zawiera również regulacje dotyczące organów publicznych jako podatników VAT – nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych. Zatem organy oraz urzędy administracji publicznej działają w charakterze podatników wówczas, gdy:

1)  wykonują zadania inne niż te, do których zostały powołane

2)  wykonują czynności mieszczące się w ramach ich zadań, ale czynią to na podstawie umów cywilnoprawnych.

Podsumowując wpis, ustalenie czy jest się podatnikiem VAT jest niezwykle ważne dla każdego, kto zamierza stawiać pierwsze kroki w świecie biznesu. Podmioty spełniające kryteria definicji podatnika VAT co do zasady mają obowiązek zarejestrować się, prowadzić ewidencję podatkową, regularnie składać deklaracje oraz odprowadzać należny podatek, o ile nie przysługuje im zwolnienie przedmiotowe lub podmiotowe. Prawidłowe zrozumienie tego pojęcia jest niezbędne do uniknięcia poważnych konsekwencji finansowych i prawnych.