Należyta staranność - wykluczenie odpowiedzialności czy ograniczenie oszustw?

Coraz głośniej mówi się o potrzebie spełniania przesłanek należytej staranności. Należy jednak zadać sobie fundamentalne pytanie – czemu ma służyć zapewnienie należytej staranności? Uniknięciu negatywnych konsekwencji, czy zapobieganiu oszustwom podatkowym?

Odpowiedź na to pytanie może zależeć od tego czy odpowiadamy z punktu widzenia podatnika czy organów skarbowych. Z punktu widzenia podatnika niezmiernie istotna jest pewność. Pewność tego, że dokonane rozliczenia podatku VAT nie zostaną zakwestionowane, nawet pomimo uchybień w rozliczeniu VAT przez kontrahentów. Natomiast podatnik oraz osoba odpowiedzialna za rozliczenie VAT nie zostaną pociągnięci do odpowiedzialności. W konsekwencji dla podatnika spełnienie przesłanek należytej staranności powinno gwarantować mu bezpieczeństwo jego rozliczeń.

Należy jednak zaznaczyć, iż dochowanie należytej staranności ma na celu nie tylko ograniczanie negatywnego rezultatu dla podatnika, ale również eliminację samej przyczyny zakwestionowania rozliczeń VAT. Z punktu widzenia interesu Skarbu Państwa, nie chodzi przecież tylko o to, aby zwolnić z odpowiedzialności podmioty które dochowały należytej staranności, ale również, a może nawet przede wszystkim, o to aby doprowadzić do sytuacji w której taka odpowiedzialność w ogóle by nie powstała – dzięki zapobieganiu przestępstwom. Co istotne, zachowywanie należytej staranności jest zawsze dobrowolne, dlatego rolą ustawodawcy i organów skarbowych powinno być zachęcanie podatników do jej realizacji, m.in. poprzez zapewnienie bezpieczeństwa ich rozliczeń. Dochowywanie przez podatników należytej staranności ograniczy oszustom możliwości działania, a w sprzyjających warunkach może nawet je wyeliminować.

Nie można jednak również iść za daleko i ograniczać podatnikom prawa do odliczenia podatku VAT w przypadku gdyby nie posiadali procedur zapewniających dochowania należytej staranności.  Dochowanie należytej staranności nie może być nigdy traktowane jako jedna z przesłanek umożliwiająca odliczenia podatku VAT, nawet mając na uwadze cel jakim jest uszczelnienie systemu podatkowego.

Co ważne, przez należytą staranność może być rozumiane nie tylko wykonanie czynności mających na celu weryfikację transakcji lub kontrahenta, ale również działanie prewencyjne, np. unikanie transakcji, które z ekonomicznego punktu widzenia są nieuzasadnione. Niewątpliwie identyfikowanie sytuacji/przesłanek, które mogą wskazywać na to iż transakcja ma na celu oszustwo podatkowe również pozwoli podatnikom dochować należytej staranności.

Oczywiście część podatników już obecnie posiada procedury, które uniemożliwiają „wkręcenie” w oszustwa podatkowe, nie są oni jednak pewni że ich podejście znajdzie akceptację organów skarbowych. Tym samym ustalenie szeregu powszechnych i jasno sformułowanych kryteriów , akceptowanych również przez organy skarbowe, może zapewnić im pełne bezpieczeństwo, oraz pomóc w uszczelnieniu systemu podatkowego. Co więcej powszechnie stosowane kryteria mogłyby atrakcyjne dla wielu chętnych podmiotów, które dokonałyby ich wdrożenia.

Podsumowując, dochowanie należytej staranności może być nie tylko korzystne dla samego podatnika, ale również powinno uszczelniać cały system podatkowy i zapobiegać oszustwom. Ustalenie przesłanek dochowania należytej staranności będzie więc w pewnym sensie instrukcją dla podatników, co zrobić aby nie zostać „wkręconym” w oszustwo podatkowe, a ponadto zabezpieczyć rozliczenia VAT.