Kto zapłaci VAT z pustych faktur – podatnik czy jego pracownik?

Proceder obrotu tzw. „pustymi fakturami”, czyli fakturami dotyczącymi usług, które w rzeczywistości nie zostały wykonane lub towarów, których w rzeczywistości nie sprzedano funkcjonował w Polsce na szeroką skalę – przykładowo w samym 2015 roku zgodnie z wynikami kontroli przeprowadzonej przez NIK wykryto fikcyjne faktury na kwotę 81,9 mld zł.

Wykrycie w obiegu pustych faktur, wiąże się z tym, że wystawca faktury musi uregulować zobowiązanie z tytułu podatku, który został odliczony, pomimo braku jego uprzedniego opłacenia. Co jednak w sytuacji, gdy w procederze obrotu pustymi fakturami uczestniczy pracownik podatnika będącego spółką? Kto jest wówczas zobowiązany do jego zapłacenia – spółka czy pracownik, który wystawił fakturę? Na to pytanie odpowie TSUE.

Czego dotyczyła sprawa?

Wspomniane zagadnienie pojawiło się w sprawie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która zgodnie z ustaleniami organów podatkowych w latach 2010-2014 wystawiła 1679 pustych faktur. Okazało się, że faktury te zostały wystawione przez pracownicę podatnika – kierowniczkę stacji paliw, która wystawiała puste faktury na podstawie paragonów fiskalnych powiązanych z rzeczywistym obrotem realizowanym na stacji paliw, pozostawionych przy kasach przez klientów.

Zarząd spółki odkrył proceder wystawiania pustych faktur i powiadomił o tym organy ścigania. Jednak mimo to organy podatkowe winą za wystawienie pustych faktur obarczyły spółkę i domagały się od niej zapłacenia VAT wykazanego na wystawionych fakturach. Uznały, że brak wiedzy w przedmiocie aktywności pracownika, realizowanej w miejscu i czasie zatrudnienia nie może uwalniać spółki od odpowiedzialności za podatek wykazany na tych fakturach.

Spółka nie zgodziła się z wydaną decyzją i zaskarżyła ją do WSA w Lublinie, który przyznał rację organowi. Finalnie sprawa trafiła, do NSA, który postanowił zasięgnąć opinii TSUE w sprawie sygn. I FSK 1212/18. NSA zapytał kto będzie zobowiązany do zapłaty VAT wykazanego na pustej fakturze – podatnik VAT, którego danymi bezprawnie posłużono się w treści faktury, czy pracownik, który faktycznie i samowolnie wystawił pustą fakturę z wykazanym podatkiem, na której wykazał dane pracodawcy jako podatnika. Sąd zapytał również o to, czy w tego typu sprawach istotna jest możliwość zarzucenia pracodawcy braku należytej staranności w nadzorze nad pracownikiem.

Stanowisko sądów administracyjnych

Dotychczas nie została wypracowana linia orzecznicza w tym zakresie. Wyroki sądów administracyjnych były uzależnione od konkretnych stanów faktycznych, w szczególności od tego, kto wystawiał w imieniu podatnika puste faktury.

W większości spraw to podatnik ponosił negatywne konsekwencje wystawianych w jego imieniu nierzetelnych faktur. Tak było m.in. w sprawie rozstrzygniętej wyrokiem NSA z 5 kwietnia 2018 r., sygn. I FSK 1016/16, w której NSA potwierdził, że skoro osoba upoważniona do działania w imieniu podatnika wystawiała puste faktury, a istnienia tego umocowania nie podważono, to obowiązek zapłaty wynikającego ze spornych faktur podatku należnego spoczywa na podatniku. Podobnie NSA wskazał w wyroku z 31 stycznia 2018 r., sygn. I FSK 444/16, że podatnik jest zobowiązany do zapłaty VAT z racji faktury wystawionej i podpisanej w granicach udzielonego pełnomocnictwa nawet wówczas, gdy podmiot, którego dane faktura zawiera, o wystawieniu takiej faktury nie wiedział.

Zapadły jednak wyroki, w których NSA poparł stanowisko podatnika. Przykładowo w wyroku z 14 października 2020 r., sygn. I FSK 1948/17, sąd wskazał, że nie jest wystawcą faktury zobowiązanym do zapłaty podatku na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT podmiot, którego danymi bezprawnie posłużono się w treści faktury, a więc podmiot, który bezprawnie „podszył się” pod inny podmiot. W przywołanym wyroku wskazał, że za wystawcę faktury nie można uznać podatnika, bowiem to osoba prowadząca księgowość podatnika faktycznie wystawiła faktury, będące przedmiotem sporu.

Potencjalne konsekwencje

Jeżeli TSUE uzna, że odpowiedzialność za wystawienie przez pracownika pustej faktury leży po stronie podatnika – pracodawcy, to de facto zobowiąże ich do wzmożenia kontroli podwładnych biorących udział w procesie wystawiania faktur. W skrajnych przypadkach, zobowiązanie podatników do uiszczenia podatku z tytułu pustych faktur wystawionych przez ich pracowników lub osoby trzecie niezatrudnione przez nich bezpośrednio, np. biura rachunkowe, może doprowadzić do negatywnych skutków finansowych. Z kolei uznanie, że to osoba bezpośrednio wystawiająca fakturę ma obowiązek uiścił należny VAT nadałoby odpowiedzialności z tego tytułu charakter odpowiedzialności osobistej i wymagającej dokładnego ustalenia okoliczności danej sprawy.

Co ustali TSUE? Tego niestety nieprędko się dowiemy, ale zapewne będzie to stanowisko wyczekiwane przez wielu podatników odczuwających skutki wystawiania nierzetelnych faktur przez swoich pracowników.