Fundacja rodzinna, jej mienie i wpływ na opodatkowanie beneficjentów

Fundacja rodzinna ma za zadanie zarządzać majątkiem prywatnym, w tym także pomóc w zarządzaniu sukcesją. Podstawowym źródłem majątku fundacji jest fundator.

W momencie tworzenia fundacji rodzinnej fundator ma obowiązek wyposażyć ją w mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. Mienie wniesione na pokrycie funduszu założycielskiego nie może być zwracane fundatorowi – ani w całości, ani nawet w części.

Konieczność wniesienia mienia przy tworzeniu fundacji nie oznacza braku możliwości późniejszego zasilenia fundacji w majątek. Mogą tego dokonywać dowolne podmioty, czy to fundator, czy inne osoby – także z nim niepowiązane, w tym osoby prawne. Możliwość taką można wyprowadzić z tekstu ustawy, przy czym w odróżnieniu od wcześniejszych projektów, które określały, kto może to zrobić i w jakim trybie, przepisy, które wejdą w życie w maju 2023 roku, jedynie pośrednio wskazują na taką możliwość.

Zgodnie z ustawą, mienie do fundacji można wnosić w drodze darowizny albo spadku. Oznacza to, że np. istniejąca fundacja rodzinna może otrzymać spadek po innej osobie.

Mienie wniesione do fundacji rodzinnej w drodze darowizny albo spadku przez:

1) fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo – uważa się za wniesione przez fundatora;

2) inne osoby – uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.

3) gdy do fundacji rodzinnej mienie wnosi wspólny zstępny, wstępny albo rodzeństwo więcej niż jednego fundatora, mienie uważa się za wniesione przez wszystkich tych fundatorów w równych częściach.

Dlaczego rozróżnienie kto wnosi mienie do fundacji, jest ważne? Otóż, ilekroć do fundacji zostaje wniesione mienie przez różne osoby, należy określić proporcję wartości mienia wniesionego przez każdego takie osoby, tj. fundatorów (osoby równoważne) lub przez fundację rodzinną. Ta proporcja ma bezpośrednie przełożenie na sposób opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych świadczeń dokonywanych przez fundację na rzecz beneficjentów.

Co do zasady, świadczenia otrzymywane od fundacji przez fundatora i jego najbliższej rodziny podlegają zwolnieniu od podatku dochodowego od osób fizycznych. Zakres tego zwolnienia wyznaczony jest stosunkiem wartości mienia fundacji podchodzącego od fundatora a mienia pochodzącego od innych podmiotów. W pewnym uproszczeniu mówiąc, zwolnienie podatkowe przysługuje beneficjentom fundacji  w takim zakresie, w jakim jest związane z danym fundatorem. Innymi słowy, beneficjenci fundacji niezwiązani z danym fundatorem nie są uprawnieni do zwolnienia podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie świadczeń będących pochodną mienia wniesionego przez tego fundatora. Dlatego ustawa nakłada na zarząd obowiązek obliczania wyżej wspomnianej proporcji.

Wyobraźmy sobie fundację ustanowioną przez jednego fundatora, do której tylko on wniósł mienie. Beneficjentami, zgodnie ze statutem, są dzieci fundatora. W tej modelowej sytuacji całość świadczeń fundacji na ich będzie zwolniona od opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych, ponieważ mienie zostało wniesionego przez jednego fundatora (proporcja wynosi 1:1).

Po jakimś czasie do fundacji rodzinnej wpływa mienie po zmarłej kuzynce fundatora. Zostaje ono nabyte tytułem zapisu windykacyjnego, którego fundacja nie odrzuciła. Wartość tak nabytego mienia, dla prostego przykładu, odpowiada wartości mienia wniesionego wcześniej do fundacji przez fundatora. Jaki jest skutek takiego zdarzenia? Od tego momentu osoby fizyczne – dzieci fundatora – zapłacą 15% podatek dochodowy od połowy wartości otrzymanych świadczeń. Zastosowanie będzie bowiem miał mechanizm określania wielkości zwolnienia podatkowego dla osób fizycznych, poprzez proporcję mienia fundacji rodzinnej pochodzącego od fundatora i mienia pochodzącego od innych podmiotów, które na podanym przykładzie wyniesie 1:2.

Dlatego też konieczne jest dobre zrozumienie zasad funkcjonowania fundacji rodzinnej. Im bardziej zawiła struktura majątku i skomplikowana sytuacja osobista fundatora i beneficjentów (w tym potencjalnych), tym ważniejsze jest dokładne przemyślenie i staranne przygotowanie statutu. Pamiętajmy, że ten dokument będzie prowadził fundację rodzinną przez cały okres jej funkcjonowania.