Dodatnia wartość firmy – podlega opodatkowaniu PCC czy nie?

Przy transakcji nabycia przedsiębiorstwa jego cena jest zwykle wyższa niż wartość rynkowa poszczególnych składników wchodzących w skład nabywanego przedsiębiorstwa. Różnica to tak zwana dodatnia wartość firmy czyli goodwill. Co składa się na goodwill? Goodwill to pewna renoma firmy, jej dobre imię, sposób postrzegania przez klientów, dobre relacje z klientami, baza oddanych klientów, dobre relacje z pracownikami etc. Przy czym pojęcia „goodwill” nie należy utożsamiać z wartością znaku towarowego.  Najprościej chyba powiedzieć, że goodwill odzwierciedla renomę firmy. O ile przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, wprawdzie w  sposób szczątkowy, ale regulują kwestię goodwill, o tyle przepisy dotyczące podatku od czynności cywilnoprawnych już nie. W konsekwencji, kwestia opodatkowania goodwill tym podatkiem przy transakcji nabycia przedsiębiorstwa jest zarzewiem sporów pomiędzy podatnikami a organami skarbowymi. Skąd bierze się problem? Ustawa o PCC nie przewiduje opodatkowania PCC transakcji nabycia przedsiębiorstwa. Opodatkowaniu PCC podlegają natomiast umowy sprzedaży rzeczy oraz praw majątkowych, które wchodzą w skład nabywanego przedsiębiorstwa. W konsekwencji, w przypadku umowy sprzedaży przedsiębiorstwa podatek do uiszczenia będzie stanowił sumę PCC należnego od poszczególnych rzeczy oraz praw majątkowych wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa. Co mówią organy i sądy Ale czy goodwill jest prawem majątkowym? Organy skarbowe zajmują oczywiście stanowisko profiskalne i twierdzą, że jak najbardziej goodwill jest prawem majątkowym, a w konsekwencji umowa  sprzedaży przedsiębiorstwa, której elementem jest sprzedaż goodwill, podlega opodatkowaniu podatkiem PCC od całości ceny. Część sądów administracyjnych podziela to podejście. Tak orzekł chociażby NSA w wyroku II FSK 3253/16 z 14 listopada 2018 roku. W wyroku tym skład orzekający wskazał, że goodwill stanowi prawo akcesoryjne, które ma wpływ na wartość sprzedawanego przedsiębiorstwa. A w konsekwencji renoma firmy stanowi prawo majątkowe podlegające opodatkowaniu PCC. Odmienne stanowisko zajął natomiast NSA w orzeczeniu z 23 maja 2019 r., sygn. II FSK 1393/17. W wyroku tym skład orzekający wskazał, że dodatnia wartość firmy (tzw. goodwill) nie jest prawem majątkowym w rozumieniu ustawy o PCC  i nie może podlegać opodatkowaniu tym podatkiem. W wyroku tym Sąd wykazał się dużym zrozumieniem relacji biznesowych i wykładni prawa podatkowego dokonał z uwzględnieniem rzeczywistości gospodarczej , co samo w sobie uznać należy za dużą wartość przywołanego orzeczenia. Sąd wskazał, że ustawa o PCC nie przewiduje opodatkowania sprzedaży przedsiębiorstwa jako takiego. W doktrynie wykształcił się pogląd, że opodatkowaniu PCC podlegają poszczególne rzeczy i prawa majątkowe wchodzące w skład przedsiębiorstwa (a więc opodatkowaniu podlega pewien zbiór rzeczy i praw). Dalej słusznie Sąd podniósł, że goodwill nie może być przedmiotem samodzielnego obrotu (w oderwaniu od zbywanego przedsiębiorstwa), a w konsekwencji nie można mówić o tym, że z perspektywy prawnej goodwill posiada cenę za którą mógłby być zbyty.  Dodatnia wartość firmy objawia się wyłącznie jako składnik ceny sprzedaży przedsiębiorstwa, a to nie jest pojęcie tożsame z wartością rynkową. Wartość firmy dla celów podatkowych  powstaje dopiero w momencie sprzedaży przedsiębiorstwa. A zatem, wartość firmy nie istnieje przed sprzedażą przedsiębiorstwa. To zaś zdaniem Sądu powoduje, że uznać należy, że dodatnia wartość firmy nie stanowi jakiegokolwiek prawa podmiotowego, w związku z tym nie może być przedmiotem samodzielnego obrotu gospodarczego. Skoro tak, to nie jest prawem majątkowym w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o PCC. Również we wcześniejszym orzeczeniu II FSK 1932/16 z 28 czerwca 2018 r. NSA wskazał, że dodatnia wartość firmy nie jest składnikiem, który mógłby stanowić przedmiot opodatkowania PCC. Sąd uznał, że wartość firmy należy traktować raczej jako okoliczność faktyczną zwiększającą wartość przedsiębiorstwa, która sama w sobie nie stanowi jednak odrębnego prawa majątkowego. Zatem goodwill jest dla celów podatkowych wynikiem pewnego działania matematycznego (cena płacona za przedsiębiorstwo minus wartość rynkowa poszczególnych jego składników). Oczywiście dodatnia wartość firmy posiada walor ekonomiczny, ale nie może stanowić przedmiotu odrębnego obrotu. W konsekwencji, wartości arytmetycznej uzyskiwanej w związku ze sprzedażą przedsiębiorstwa (obliczanej dla celów bilansowych oraz dla potrzeb amortyzacji w podatku dochodowym) nie można nadawać przymiotu prawa majątkowego. To zaś w mojej ocenie powoduje, że nie powinna ona podlegać opodatkowaniu podatkiem PCC. Należy mieć nadzieję, że przywołane korzystne dla podatników wyroki NSA będą kanwą do wykształcenia się jednolitej linii orzeczniczej. Dla prowadzenia biznesu nie ma bowiem nic gorszego niż niepewność prawa.