Opodatkowanie VAT bezumownego korzystania z nieruchomości

Kwestia opodatkowania VAT bezumownego korzystania z rzeczy (np. z nieruchomości) od lat jest przedmiotem sporów podatników z organami podatkowymi. Z jednej strony podatnicy często twierdzili, że od momentu wygaśnięcia umowy opłaty należne właścicielom rzeczy stanowią należności o charakterze sankcyjnym, które nie są objęte VAT. Z drugiej strony organy podatkowe, w celu uznania takich należności za opłaty o charakterze sankcyjnym, wymagały od właścicieli (podatników) podjęcia daleko idących działań manifestujących ich zamiar odzyskania rzeczy np. skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego w celu odzyskania rzeczy (np. nieruchomości oddanej w ramach dzierżawy lub rzeczy oddanej w używanie w ramach leasingu).

Wyrok NSA w sprawie opodatkowania VAT nieruchomości 

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 9 lutego 2024 r. (sygn. akt I FSK 694/20) wskazał na praktyczne czynności, które wyrażają wolę podatnika do odzyskania swojej własności, a jednocześnie wyznaczają moment, w którym podatnik uwidacznia swój brak zgody na dalsze korzystanie z jego rzeczy. W tym zakresie NSA przyjął bardziej rygorystyczne podejście od prezentowanego przez podatnika, ale jednocześnie bardziej liberalne od prezentowanego przez organy podatkowy. Sąd uznał bowiem, że takie zamanifestowanie woli odzyskania swojej własności może zostać dokonane poprzez wezwanie drugiej strony do zwrotu rzeczy czy też wyznaczenie terminu na jej przejęcie. W efekcie właśnie takie jednoznaczne wyrażenie woli przez podatnika wyznacza moment, od którego należne opłaty nie stanowią już wynagrodzenia za świadczoną usługę objętą VAT, a zaczynają mieć charakter sankcyjny i nie podlegają opodatkowaniu VAT.

Konsekwencje wyroku

W świetle powyższego wyroku szczególnie istotne dla sposobu opodatkowania kwot należnych z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy jest to, w jaki sposób właściciel rzeczy zachowuje się po zakończeniu obowiązywania umowy, tzn. czy i w jaki sposób wyraża swoją wolę odzyskania władztwa nad rzeczą lub jakie czynności windykacyjne podejmuje. Oczywiście zależnie od przedmiotu umowy oraz charakteru relacji wyrażenie woli właściciela, a tym samym ustalenie momentu od którego należne mu kwoty nie podlegają VAT, może przybierać również inne formy niż te wskazane przez sąd w przywołanej sprawie.