Co podlega opodatkowaniu VAT, czyli zasady warte poznania i wyjątki potwierdzające regułę

Jeżeli chodzi o podatki – w tym również o VAT – to jednym z podstawowych i niezbędnych pytań, jakie często zadają sobie podatnicy to „co podlega opodatkowaniu”? Przedmiot opodatkowania w VAT został określony m.in. w art. 5 ustawy o VAT. Tam właśnie można odnaleźć katalog transakcji, od przeprowadzenia których należy płacić VAT. Zgodnie z nim, opodatkowaniu VAT podlegają:

• odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (UWAGA! O tych rodzajach transakcji będzie mowa w niniejszym wpisie);
• eksport towarów;
• import towarów na terytorium kraju;
• wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;
• wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

W niniejszym wpisie uwagę skierujemy na czynności wskazane w punkcie 1, czyli odpłatną dostawę towarów i usług. Pozostałe transakcje opiszemy w kolejnych wpisach i przybliżymy ich specyfikę.

Dla jasności jednak, należy wskazać, że opodatkowaniu VAT podlegają także towary własnej produkcji, a także towary, które po ich nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów (czyli po zakupie danego towaru nie został on dalej sprzedany). I co w związku z tym należy zrobić, aby zachować się zgodnie z przepisami  i nie narazić się na konsekwencje podatkowe. I tak, od wskazanych powyżej towarów trzeba będzie zapłacić VAT jedynie w trzech przypadkach:

1. rozwiązania spółki cywilnej lub handlowej niemającej osobowości prawnej,
2. zaprzestania przez podatnika będącego osobą fizyczną wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu VAT,
3. wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego.

W związku z tym, iż VAT jest podatkiem ściśle związanym z realiami życia i zawieranych transakcji, to ustawa o VAT kładzie nacisk na faktyczny, a nie formalny wymiar dokonywanych czynności. Oznacza to, że ww. transakcje podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Jeżeli więc – przykładowo – jakiś podmiot zajmując się profesjonalnie sprzedażą nieruchomości, zawiera z kontrahentem umowy w formie innej niż aktu notarialnego, myśląc, że uniknie zapłaty VAT, to niestety się myli. Sprzedał towar = musi zapłacić VAT. W VAT dominuje więc „przerost (rzeczywistej) treści nad formą (prawną)”, a związane jest to ściśle z zasadą powszechności opodatkowania VAT, która stanowi o tym, że każda faza obrotu towarem powinna zostać objęta opodatkowaniem VAT.

Ustawodawca przewidział jednak od ww. zasady wyjątki. I tak, opodatkowaniu VAT nie podlegają:

• transakcje zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa (podlegają one jednak podatkowi od czynności cywilnoprawnych);
• czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Przy czym chodzi tu o sprzeczną z prawem dostawę towarów – prostytucja, handel narkotykami czy też organami ludzkimi, handel ludźmi.

Co jednak ważne, nielegalnie sprzedawane towary, które w normalnych warunkach mogą być przedmiotem transakcji, będą podlegały opodatkowaniu. W związku z tym, opodatkowaniu VAT będzie podlegał na przykład handel tzw. „podróbkami” czy też przemyconym alkoholem. Sama w sobie odzież czy alkohol, ani obrót takimi towarami – nie są przecież zabronione przez prawo, podczas gdy – na przykład – narkotyki i wprowadzanie ich do obrotu, są nielegalne.

Podsumowując powyższe:

• Sprzeczna z prawem dostawa towarów = brak VAT
• Towary legalne, które w normalnych warunkach są przedmiotem prawnie skutecznej transakcji, ale sprzedawane są nielegalnie = jest VAT

Dostawa towarów

Pojęcie dostawy towarów na gruncie VAT jest znacznie szersze niż cywilistyczne pojęcie sprzedaży, pod tym pojęciem należy rozumieć przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Warto zwrócić uwagę na konstrukcję tego zdania – w związku z tym, że prawodawca użył w nim wyrazu „jak”, a nie „jako”, to opodatkowaniu VAT podlegać będą czynności polegające na przeniesieniu faktycznego, ekonomicznego władztwa nad rzeczą. Oznacza to, że dostawa towarów ma miejsce nawet wtedy, gdy nie doszło do przeniesienia prawa własności. Co niezwykle ważne – opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Odpłatność to jednak nie zawsze otrzymanie wynagrodzenia pieniężnego. Odpłatną dostawą towarów będzie więc również np. zamiana towarów czy zamiana towaru na usługę.

Jak to jednak bywa – są wyjątki. Odpłatną dostawą towarów będzie także niekiedy nieodpłatne wydanie towarów. I tak, VAT trzeba będzie zapłacić, gdy:

1. podatnik nieodpłatnie przekaże towary należące do jego przedsiębiorstwa, na własne cele osobiste (tj. prywatne) lub na cele osobiste (tj. prywatne) jego pracowników i innych podmiotów wymienionych w ustawie o VAT,
2. podatnik dokona darowizny

ALE tylko wtedy, gdy podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia VAT z tytułu nabycia ww. towarów (o prawie odliczenia VAT będzie mowa w innym wpisie).

Są też nieodpłatne wydania, które nie podlegają opodatkowaniu VAT. Wyłomem od wyżej opisywanego wyjątku jest wydanie nieodpłatnie pewnych kategorii towarów – czyli prezentów o małej wartości i próbek, pod warunkiem jednak, że podatnik przekazuje te towary w związku z prowadzoną przez siebie działalnością.

Na temat prezentów o małej wartości i o próbkach napiszemy w kolejnym wpisie. Zapraszamy do śledzenia bloga.

Świadczenie usług

Ustawodawca dość enigmatycznie zdefiniował świadczenie usług, co może nastręczać niemałe problemy z ustaleniem co należy przez usługę rozumieć. Usługą w myśl definicji ustawowej będzie każde świadczenie, które nie stanowi dostawy towarów. Świadczeniem usług jest więc wszystko to, czym nie jest dostawa towarów. Jednakże, warunkiem powstania obowiązku podatkowego w VAT jest wystąpienie określonego, konkretnego, „namacalnego” świadczenia po stronie usługodawcy, świadczonego na rzecz usługobiorcy. W związku z tym, opodatkowaniu VAT nie podlegają np. odszkodowania czy kary umowne. Spowodowane jest to tym, iż otrzymanie takiego świadczenia związane jest ściśle z wynagrodzeniem poniesionej straty/uszczerbku, a nie z wykonaniem jakiegokolwiek świadczenia przez beneficjenta odszkodowania/kary umownej.

Na koniec warto zaznaczyć, że tak jak w przypadku odpłatnej dostawy towarów, tak i w przypadku świadczenia usług, pod pojęciem „odpłatności” niekiedy należy rozumieć również usługi wykonane nieodpłatnie. I tak, za odpłatne świadczenie usług – a zatem podlegające opodatkowaniu VAT – uznaje się również:

1) użycie (ale nie zużycie!) towarów będących częścią przedsiębiorstwa podatnika, do celów niezwiązanych z działalnością podatnika, a zatem do celów osobistych (tj. prywatnych) podatnika lub jego pracowników (i innych osób wymienionych w ustawie), jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia VAT z tytułu nabycia tych towarów, np. nieodpłatne przekazanie pracownikom „starych” telefonów, laptopów czy też karty do obiektów fitness;

2) nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste (tj. prywatne) podatnika lub jego pracowników (a także innych podmiotów wymienionych w ustawie) oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.

Przykład: podatnik prowadzi  spółkę/działalność gospodarczą zajmującą się remontami. Przedsiębiorca zatrudnia pracowników, jest również czynnym podatnikiem VAT. Znajomy naszego podatnika poprosił o pomoc z malowaniem sufitów w swoim mieszkaniu, przy czym to znajomy zapewnia farby, wałki i inne sprzęty. Wysyła do znajomego swojego pracownika, aby mu pomógł. Za wykonaną usługę nie pobiera wynagrodzenia, ale dla potrzeb VAT jako przedsiębiorca powinien ustalić wartość świadczonej usługi i ją opodatkować.

Zasady są twarde, jednak trzeba je przestrzegać, by nie ściągnąć na siebie kłopotów 😊