Czy nabycie wierzytelności trzeba opodatkować VAT?

Obrót wierzytelnościami od lat budzi wątpliwości organów podatkowych i prowadzi do sporów sądowych. I chociaż w zakresie wierzytelności trudnych powstała już ugruntowana linia orzecznicza, wywodząca się z wyroku TSUE w sprawie GFKL Financial Services AG z 27 października 2011 r. (sygn. C-93/10), oraz wyroku NSA z 19 marca 2012 r. (sygn. I FPS 5/11), inaczej jest w przypadku wierzytelności niezagrożonych nieściągalnością.

Organy podatkowe często zajmują stanowisko, że nabywca takiej wierzytelności świadczy usługę VAT na rzecz sprzedającego, polegającą na uwolnieniu sprzedającego z czynności związanych ze ściągnięciem długu. Skarbówka doszukała się również wynagrodzenia z tego tytułu, polegającego na różnicy pomiędzy ceną zapłaconą za wierzytelność a ich wartością nominalną.

Rozbieżne stanowiska organów i sądów

Takie podejście zostało zaprezentowane m.in. w podatkowej interpretacji indywidualnej z 7 października 2022 r. (sygn. 0114-KDIP4-3.4012.481.2022.1.IG), gdzie Dyrektor KIS stwierdził, że nabywca wierzytelności świadczy na rzecz jej zbywcy usługę, której celem jest uwolnienie sprzedawcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności. Podobnie uznają czasem sądy administracyjne, przykładowo WSA w Gliwicach w wyroku z 14 maja 2021 r. (sygn. I SA/Gl 455/21).

Pojawiają się jednak stanowiska przeciwne. W podatkowej interpretacji indywidualnej, która została zaskarżona do WSA w Poznaniu (wyrok z 9 czerwca 2022 r., sygn. I SA/Po 866/21), Dyrektor KIS również stwierdził, że wyrok w sprawie GFKL Financial Services AG odnosi się do wierzytelności tzw. „trudnych”, tj. wymagalnych, o wątpliwej perspektywie spłaty, natomiast podatnik we wniosku opisał, że zdarzenie przyszłe dotyczy nabycia wierzytelności niewymagalnych, a na dzień nabycia wierzytelności nie będą istniały przesłanki do uznania tych wierzytelności za zagrożone nieściągalnością. Zatem, zdaniem organu podatkowego, w takiej sytuacji zastosowanie wniosków z ww. wyroku TSUE nie będzie możliwe.

WSA w Poznaniu, który rozpatrywał tą sprawę, stwierdził jednak, że wyroku TSUE nie można ograniczyć wyłącznie do transakcji dotyczących wierzytelności trudnych, lecz należy zastosować go do sytuacji nabywania we własnym imieniu i na własne ryzyko wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej.

Brak zobowiązania do ściągnięcia długu

Co istotne, nabywca w umowie cesji wierzytelności nie zobowiązał­­ się do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, a jedyną występującą zapłatą była płatność ceny za zakupione wierzytelności (w wysokości ceny rynkowej, niższej od wartości nominalnej wierzytelności).

Dlatego różnica pomiędzy ceną sprzedaży nabywanej wierzytelności a jej wartością nominalną nie mogła zostać uznana za wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług przez nabywcę. Nie powstało bowiem zobowiązanie do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, a windykacja przez podatnika zakupionej wierzytelności we własnym imieniu i na własny rachunek jest przejawem wykonywania prawa własności w stosunku do tej wierzytelności, a nie świadczeniem usługi na rzecz sprzedającego.

WSA podkreślił, że różnica pomiędzy wartością nominalną wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną (rynkową) wartość tych wierzytelności w chwili sprzedaży. Wartość tych wierzytelności jest bowiem uzależniona od przewidywań w zakresie ich spłaty i uwzględnia ryzyko ewentualnej niewypłacalności dłużników.

Opodatkowanie PCC

Nawet jeśli transakcja, której skutkiem jest nabycie wierzytelności, nie podlega VAT, to wciąż z reguły podatek trzeba zapłacić. Bowiem, umowa, której przedmiotem jest zbycie wierzytelności, jest umową sprzedaży praw majątkowych i jako taka podlega opodatkowaniu PCC. Ustawa o PCC przewiduje jednak zwolnienie, dotyczące czynności cywilnoprawnych, które są opodatkowane VAT lub podlegają zwolnieniu z VAT. Zatem, jeśli sprzedaż wierzytelności nie podlega opodatkowaniu VAT, konieczne będzie zapłacenie PCC przez nabywcę.

Trzeba też pamiętać, iż zbycie wierzytelności może korzystać ze zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT. W takim przypadku czynności te nie będą obciążone żadnym podatkiem pośrednim. Należy podkreślić, iż zwolnienie z VAT jest ograniczone do profesjonalnego obrotu wierzytelnościami i nie znajduje zastosowania do transakcji incydentalnych.