Czy transakcje łańcuchowe staną się mniej ryzykowne?

Dla wielu podatników fakt uczestnictwa w transakcjach łańcuchowych, szczególnie w roli pośrednika, drugiego ich uczestnika, oznacza wiele praktycznych problemów co do ich rozliczenia. Najczęściej występującym w zagadnieniem jest przypisanie transportu i ustalenie transakcji międzynarodowej (ruchomej). Błąd w tym zakresie może być dla podatnika kosztowny. Przykładowo, w sytuacji gdy polski uczestnik łańcucha dostaw, który powinien wykazać WNT, poda swój numer VAT z innego kraju niż Polska, może być zobowiązany do wykazania WNT w tym innym kraju oraz w Polsce, przy czym nasze przepisy przewidują brak możliwości odliczenia wówczas podatku naliczonego. Powstały wątpliwości co do zgodności tej regulacji z prawem UE. Jak na sprawę spojrzał TSUE w wyroku z 7 lipca 2022 r. w sprawie C-696/20 Dyrektor Izby Skarbowej w W.?

W przedmiotowej sprawie podatek VAT z tytułu WNT został rozliczony przez ostatecznych nabywców w państwie zakończenia transportu, jednak nie przez podatnika, który był do tego zobowiązany. Sam podatnik podał dla tej transakcji swój polski numer VAT-UE. Tymczasem polskie organy podatkowe, uznając, że podatnik nie wykazał rozliczenia VAT z tytułu WNT w państwie zakończenia transportu, stwierdziły, że podatek VAT z tytułu tej transakcji jest również należny w Polsce. Ponieważ NSA nabrał wątpliwości co do neutralności i proporcjonalności opodatkowania VAT tej transakcji, zwrócił się o rozstrzygnięcie do TSUE.

Podobnie jak w przypadku wielu swoich orzeczeń wydawanych w ostatnim czasie, TSUE nie uznał polskich przepisów o „karnym WNT” (art. 25 ust. 2 ustawy o VAT) za niezgodne z prawem UE w całości i w każdej sytuacji. Z jednej strony TSUE w omawianym wyroku uznał, że w transakcji łańcuchowej w której pierwszy i drugi podmiot posługują się polskimi numerami VAT, przez co transakcja między drugim i trzecim uczestnikiem została błędnie uznana za WDT, organy podatkowe mogą uznać inną dostawę za międzynarodową. To z kolei skutkowało potwierdzeniem możliwości uznania, że transakcja między pierwszym a drugim podatnikiem mogła zostać przekwalifikowana na WDT, przy czym po stronie drugiego podatnika zgodne z prawem UE jest wystąpienie wówczas „sankcyjnego WNT”, opodatkowanego VAT w dwóch państwach członkowskich.

To jednak nie koniec komplikacji podatkowych po stronie pierwszego i drugiego podatnika. Organy podatkowe czasami próbują upiec dwie pieczenie na jednym ogniu i wykazać, że pierwsza transakcja powinna być opodatkowana stawką podstawową, a nie stawką 0% VAT, a jednocześnie wobec drugiego podatnika nałożyć obowiązek uiszczenia VAT należnego z tytułu „sankcyjnego WNT” oraz zakwestionować przez to prawo do odliczenia. TSUE sprzeciwił się takiej praktyce uznając, że jeśli po reklasyfikacji pierwsza transakcja stanowi WDT, które nie może być zwolnione (w Polsce korzystające ze stawki 0% VAT), to w świetle zasad proporcjonalności i neutralności podatkowej nie można zastosować regulacji o „sankcyjnym WNT”, ponieważ jest to dodatkowe opodatkowanie w ramach tej samej transakcji łańcuchowej.

Jest to niewątpliwie pozytywne rozstrzygnięcie dla podatników, ponieważ powinno wyeliminować praktykę kumulatywnego opodatkowania źle zidentyfikowanych w ramach łańcucha dostaw WDT i WNT. W dalszym ciągu, podatnicy w ramach obrony mogą powoływać się na to, że mimo podania nieprawidłowego numeru VAT WNT zostało finalnie opodatkowane w kraju przeznaczenia albo też, że zastosowano uproszczenie dla wewnątrzwspólnotowych transakcji trójstronnych. Choć nie oznacza to wyeliminowania wszystkich ryzyk podatkowych związanych z uczestnictwem w transakcjach łańcuchowych, to jednak w niektórych sytuacjach orzeczenie daje oręż do obrony przed podwójnym opodatkowaniem transakcji wewnątrzunijnej.

Co ciekawe, ani TSUE wydając komentowane orzeczenie, ani NSA zadając pytania prejudycjalne, nie odnosiły się do kwestii pozbawienia prawa do odliczenia w ramach „sankcyjnego WNT”. Pojawia się więc pytanie, czy ten wątek nie zostanie podniesiony w dalszym toku sprawy i lub w innej sprawie, a przez to czy „sankcyjne WNT” nie wróci na wokandę TSUE.