Brexit a ubezpieczenia społeczne pracowników delegowanych
Autorzy: Rafał Sidorowicz, Bartłomiej Mertin
Brexit niesie ze sobą liczne implikacje w sferze transgranicznych oddelegowań pracowniczych, w tym również w odniesieniu do problematyki ubezpieczeń społecznych.
Warto przypomnieć, że kraje członkowskie Unii Europejskiej objęte są koordynacją systemów zabezpieczeń społecznych, której ramy wyznaczają m.in. rozporządzenia wspólnotowe nr 883/2004 oraz nr 987/2009. Jedną z kluczowych zasad, wynikających z tych przepisów, jest zasada jedności stosowanego ustawodawstwa, która ma zabezpieczyć przed sytuacją, w której osoba wykonująca pracę w jednym lub kilku państwach nie jest objęta zabezpieczeniem społecznym w żadnym z nich bądź jest nim objęta w kilku państwach jednocześnie.
Co do zasady, właściwym ustawodawstwem jest ustawodawstwo państwa, w którym praca jest wykonywana. Od zasady tej istnieją określone wyjątki, w szczególności w przypadku czasowego delegowania pracownika z terytorium jednego państwa członkowskiego na terytorium drugiego państwa. O ile zatem spełnione są dodatkowe warunki, wynikające z art. 12 rozporządzenia nr 883/2004, pracownik delegowany nadal podlega ubezpieczeniom społecznym kraju „wysyłającego”. Formalnym potwierdzeniem faktu podlegania pod krajowy system ubezpieczeń społecznych jest zaświadczenie A1.
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w okresie przejściowym
1 lutego 2020 r. Zjednoczone Królestwo opuściło Unię Europejską. Jednocześnie, na podstawie umowy o wystąpieniu, do 31 grudnia 2020 trwa tzw. okres przejściowy, w trakcie którego Zjednoczone Królestwo traktowane jest nadal jak kraj członkowski, z zachowaniem określonych praw i obowiązków.
Oznacza to, że wspólnotowe zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego pozostają aktualne dla sytuacji zaistniałych do końca 2020 r. Możliwe jest więc delegowanie pracowników z Polski do Zjednoczonego Królestwa oraz ze Zjednoczonego Królestwa do Polski z zachowaniem zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym wyłącznie w kraju wysyłającym.
W komunikacie z 13 lutego 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych potwierdził, że dla osób objętych rozporządzeniem nr 883/2004, w tym również obywateli Zjednoczonego Królestwa, możliwe jest wydawanie zaświadczeń A1 przed zakończeniem okresu przejściowego, tj. do 31 grudnia 2020 r. Co istotne, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał na możliwość poświadczenia tych formularzy również wtedy, gdy poświadczony w nim okres wykonywania pracy w Zjednoczonym Królestwie wykroczy poza 31 grudnia 2020 r.
Co po okresie przejściowym? Podwójne oskładkowanie?
Od 1 stycznia 2021 r. w stosunku do Państw unijnych Zjednoczone Królestwo stanie się krajem trzecim i nie będzie związana prawem wspólnotowym, w tym przestanie być stroną wspólnotowych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. 1 stycznia 2021 r. jest zatem datą istotną zarówno z punktu widzenia oddelegowań kontynuowanych w 2021 r., jak też nowych oddelegowań, rozpoczętych już w 2021 r.
Niewykluczone, że konsekwencje ubezpieczeniowe powyższych sytuacji zostaną określone w negocjowanej aktualnie umowie o wolnym handlu. Niemniej, w chwili obecnej nie ma pewności czy umowa ta zostanie zawarta oraz jaka będzie jej treść.
Zgodnie z komunikatem Komisji Europejskiej z dnia 6 października 2020 r. zasadniczo zaświadczenia A1, wydane do końca 2020 r. dla pracowników oddelegowanych do świadczenia usług, od 1 stycznia 2021 r. nie będą upoważniały do zastosowania przepisów rozporządzenia nr 883/2004. Wyjątkowo, kontynuacja zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego będzie możliwa dla pracowników oddelegowanych w innym celu niż świadczenie usług, np. w celu odbycia szkolenia czy uczestnictwa w konferencji. Co ciekawe, odmienne zdanie prezentują władze brytyjskie, które stoją na stanowisku, iż w przypadku oddelegowań rozpoczętych przed 1 stycznia 2021, znajdą zastosowanie dotychczasowe zasady koordynacji systemów ubezpieczeń aż do końca okresu wskazanego w zaświadczeniu A1, bez względu na cel oddelegowań. Pojawia się zatem praktyczne pytanie, jakie podejście ostatecznie przyjmie polski ZUS, który, jak wskazaliśmy wyżej, w komunikacie z 13 lutego 2020 r. nie różnicował zasad wydawania A1 w zależności od celu oddelegowania do Zjednoczonego Królestwa.
Komunikat Komisji Europejskiej nie odnosi się do oddelegowań rozpoczętych po 31 grudnia 2020 r. W oparciu o aktualny stan prawny, stosowanie unijnych regulacji nie będzie w takim przypadku w ogóle możliwe. W praktyce oznaczałoby to, że polscy pracownicy delegowani na terytorium Zjednoczonego Królestwa podlegaliby jednocześnie ubezpieczeniom społecznym zarówno w Polsce, jako pracownicy zatrudnieni przez polskiego pracodawcę, jak i w Zjednoczonym Królestwie, jako pracownicy wykonujący pracę w tym państwie.
Przed pracodawcami stają zatem nowe wyzwania tj. jak wyeliminować potencjalne podwójne oskładkowanie wynagrodzeń, i jakie formalności administracyjne spełnić zgodnie z podejściem władz brytyjskich.
Należy mieć nadzieję, iż finalnie implikacje ubezpieczeniowe dla oddelegowań kontynuowanych lub rozpoczętych po 31 grudnia 2020 r. zostaną dookreślone w drodze porozumienia między Unią Europejską a Zjednoczonym Królestwem. Jeżeli tak się jednak nie stanie, naturalnym krokiem byłoby wypracowanie bilateralnych rozwiązań, mających zastosowanie w relacjach między Polską a Zjednoczonym Królestwem, tak by pracownicy delegowani nie byli narażani na podwójne oskładkowanie.